A) ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ): İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.
kar(ı)n – ı karnı,
boy(u)n – um boynum,
keş(i)f – i keşfi,
bur(u)n – u burnu
şeh(i)r – e şehre,
as(ı)l -ı aslı,
buy(u)r – un buyrun,
zih(i)n – im zihnim,
gön(ü)l – üm gönlüm
oğul – u oğlu
omuz-u omzu
sağanak sağnak,
burada burda
nerede nerde gibi az sayıdaki örnekte ise, kelimenin yapısında orta hecedeki ünlünün düştüğü görülür.
Not: İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz.
burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse
şehirden şehire, gönülden gönüle
Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar.
anı-lamak – anlamak
ay(ı)r-ı ayrı, ayrılmak, ayrılma, ayrıntı
sıy(ı)r – ıl – mak sıyrık, sıyrılmak,
çev(i)r – il – mek çevrilmek, çevre,
kav(u)r – ul – mak kavrulmak, kavruk,
iler(i) – le – mek ilerlemek, ilerleme
kok(u) – la – mak koklamak, koklama
oy(u)n – a – mak oynamak, oynama
uy(u) – ku uyku, uykulu
buyur->buyuruk>buyruk
kavuş->kavuşak>kavşak
sızı>sızıla->sızla-
yumurta>yumurtala->yumurtla-
biri birine>birbirine
sarı ar->sarar-
devir-im devrim, devrilmek
kıvır-ım kıvrım, kıvrılmak
savur-mak savruk, savrulmak
yanıl-mak yanlış
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer.
sab(ı)r + etmek sabretmek
kay(ı)t + olmak kaydolmak
keş(i)f + etmek keşfetmek
kayıp + olmak kaybolmak
Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür.
kay(ı)n + ana kaynana
cuma + (e)rtesi cumartesi
kahv(e) + altı kahvaltı
n(e) + için niçin
sütl(ü) + aş sütlaç
bu ara>bura,
şu imdi>şimdi,
sarıarmak>sararmak,
karında eş>kardeş,
dalda eş>dadaş,
arkada eş>arkadaş,
ne için>niçin,
ne asıl>nasıl
bulama aş>bulamaç
B) ÜNSÜZ DÜŞMESİ: Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak,” eki aldığında “k” ünsüzü düşer.
küçü(k) – cük küçücük
küçü(k) -l küçül
büyü(k) – cek büyücek
mini(k) – cik minicik
alça(k) – çık alçacık alça(k) -l alçalma, alçalmak
yükse(k)-l yüksel
seyre(k)-l seyrel
ufa(k)– l ufalmak, ufacık, ufarak
sıcakcık>sıcacık,
yumuşakcık>yumuşacık,
ast teğmen>asteğmen,
üst teğmen>üsteğmen
