13. YY.
YUNUS EMRE
*İyi bir eğitim görmüştür. *Taptuk Emre’nin dergahında tasavvufu öğrenmiştir.
*Tasavvuf onun için bir yaşama biçimidir.
*İlahilerinde tasavvuf, insanın nefsi ile olan mücadelesi, Allah yolunda olup dünya işlerinden uzak durma gibi konuları işlemiştir.
*Dostluk, kardeşlik, dünya malına ve geçici dünyaya bağlanmama, birbirini anlamak, hoşgörü onun için çok önemli kavramlardır.
*Ona göre insanın görevi insan-ı kamile ulaşmaktır. *Dili oldukça sadedir.
*İlahilerinde hecenin 6’lı,7’li, 8’li kalıplarını kullanmıştır.
*Şiirlerinde anlam derinliği, duygu,mecaz ve düşünce zenginliği görülür.
Eserleri:
Risaletü’n Nushiyye
Mesnevi biçiminde, aruz ölçüsü ile yazılmış bu eser 573 beyittir. Başta 13 beyitlik bir başlangıçtan sonra, kısa bir düz yazı vardır. Arkasından destanlar gelir. Destanlarda ruh, nefis, kanaat, gazap, sabır, haset, cimrilik, akıl konuları işlenir. Öğretici ve öğüt verici bir eserdir. Esere Kur’an-ı Kerim’den kıssalar eklemiştir.
Divan
*Şiirleri Divan’ında toplanmıştır.
HACI BEKTAŞ VELİ
*Devrin en önemli mutasavvıflarından ders alarak iyi bir öğrenim görmüştür.
*Nefes tarzında ve yalın bir Türkçeyle söylediği şiirlerinde tasavvuf inancını yaymaya çalışmıştır.
*Ölümünden yaklaşık 150 yıl sonra Bektaşilik tarikatı kurulmuştur. Bektaşlik tarikatının temelinde onun fikirleri olduğu için kurucusu ve öncüsü kabul edilir.
*Bektaşilik düşüncesinin temelinde Allah sevgisi, doğruluk, insanlık, eşitlik, nefis terbiyesi, ahlak gibi dini-tasavvufi esaslar vardır.
Eserleri:
Velâyetnâme: Hacı Bektaş Velî’nin hayatı, kerâmetlerini sosyal ilişkilerini anlatan hikâyelerden oluşmaktadır. Bu hikâyelerde Kur’ân, hadis, nasihat dolu anlatımlar bulunmaktadır.
Mâkâlât: Aslı Arapça olarak yazılmıştır. Bu eserde insanların anlayışları açısından kaç bölüme ayrıldığı, dört kapı kırk makam gibi yolun kurallarını anlatan bilgiler bulunmaktadır.
Kitabü’l Fevaid : Bu kitapta Ahmet Yesevî ile Hünkâr Hacı Bektaş Velî ilişkileri ve pek çok nasihat içerikli değerli sözler bulunmaktadır.
14.YY.
HACI BAYRAM VELİ
*Medrese eğitimi almış ve Ankara’da müderrislik yapmıştır.
*Bayramilik tarikatının kurucusudur.
*Yunus Emre etkisinde ve halk diliyle yazılmış ilahileri vardır.
*Şathiye de yazmıştır.
15.YY.
KAYGUSUZ ABDAL
*Bektaşi edebiyatının öncülerindendir.
*Hem hece hem aruzu kullanmıştır. Şiirlerinde mizah, alay unsuru görülür. Kapalı bir anlatımı vardır. Şiirlerinden, Melamilik zümresinden olduğu anlaşılır.
*Düz yazılarında yalın, akıcı bir üslubu vardır.
Manzum Eserleri:
Divân: Şiirlerin çoğunluğu gazeldir. Heceyle yazılmış şiirler de vardır. Hece ile yazılanlar daha çok şathiye karakterindedir.. Bazı şiirleri ise ilâhî ve nutuk havasındadır.
Gülistân: Vahdet-i vücudu anlatmakla başlar. Kâinatın ve Hz. Âdem’in yaradılışını uzun uzun hikâye eder. Kısas-ı enbiya, kısa olarak anlatıldıktan sonra belirli bir konu üzerinde durulmaz. Tasavvufun çeşitli konuları, yer yer son derece heyecanlı bir üslûpla dile getirilir.
Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III): Tasavvuf konulu mesnevilerdir. Coşkun bir lirizmle yazılmıştır.
Gevhernâme: 71 beyitlik kısa bir mesnevîdir. Eser Hz. Muhammed’i methetmek için yazılmıştır.
Minbernâme: 58 beyitlik küçük bir mesnevî’dir, nefsi bilmenin esas olduğu üzerine kurulmuştur.
Mensur Eserleri:
Budalanâme: Budalanâme’de “akl-ı maâş, akl-ı maâd, nefsi bilmek, gönül, mürşid…” gibi tasavvufî meseleler anlatılır.
Kitâb-ı Miglâte: Bu eser, kompozisyon bakımından oldukça değişiktir. Burada bir derviş, devamlı olarak uykuya dalmakta ve rüyasında, bazen geçmişte, bazen gelecekte seyahat etmektedir. Her defasında karşılaştığı şeytanla mücadeleye girip onu ma’lûb etmektedir. Eserde dervişin zaman zaman söylediği şiirler, coşkun bir lirizmin ifadesidir.
Vücûd-Nâme: İnsan vücûdunun çeşitli uzuvlarıyla, bazı dinî ve tasavvufî ve kozmik kavramlar arasında teşbihler yapan, münasebetler kuran bir eserdir.
Manzum-Mensur Karışık Eserleri:
Dil-güşâ: “Vahdet-i vücûd”u anlatan uzun bir mesnevî ile başlar. Eserde uzun Farsça bölümler vardır.
Saray-Nâme: Dünyaya gelmekteki amacın ,ibadet etmek ve Allah’ı tanımak
olduğu anlatılır.
EŞREFOĞLU RUMİ
*Şiirlerinde Yunus Emre’nin etkileri görülür. İlahileri, Yunus Emre’nin ilahileri ile oldukça benzerlik gösterir.
Eserleri:
*Divan: Aruz ve heceyle yazdığı şiirlerden oluşan bir eserdir.Didaktik ve lirik olarak yazdığı her tarzda şiiri vardır.
Divanda yer alan Müzekki’n Nüfûs isimli risalede yalın bir Türkçe ile yazılmış şiirler yer alır.
16. YY.
PİR SULTAN ABDAL
*Alevi-Bektaşi geleneğindeki şairlerden biridir. *Bütün şiirlerini hece ve dörtlüklerle yazmıştır.
*Saz eşliğinde şiir söyleyen bir tekke şairidir. *Şiirlerinin bir bölümü siyasi içeriklidir.
*Lirik ve coşkun bir dili vardır.
AZİZ MAHMUD HÜDAYİ
*Medrese eğitimi almış ve medrese hocalığı yapmıştır.
*Divan-ı İlahiyat adlı eserinde şiirlerini toplamıştır. Hece ve aruzla yazdığı şiirler vardır.
Eserleri:
Tarikatname
Miraciye
Tecelliyat
Vakıat
Nefasü’l Mecalis
17. YY.
KUL HİMMET
*Alevi-Bektaşi şairlerindendir. *Destan, nefes ve ağıtları vardır.
NİYAZİ- İ MISRÎ
*Gezgin bir mutasavvıftır. *Şiirleri didaktiktir. *Aruz ve hece ile yazdığı şiirler vardır.
Eserleri:
Divan
Tefsir-i Sure-i Fatiha
Risale-i Tasavvuf
Devretu’l Arşiye
18. YY
ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI
*Âlim, mutasavvıf ve şairdir.
*Tasavvufun yanında astronomi, geometri, matematik gibi ilimlerle de uğraşmıştır.
*Marifetname isimli eserinde birçok ilimle ilgili bilgi vermiş, hemen hemen her konuya İslami açıdan yaklaşmıştır.
Diğer Eserleri:
*Divan-ı İbrahim Hakkı
*Kenzü’l Fütuh
*İnsan-ı Kamil