İkinci Yeni Sonrası Türk Şiiri

İKİNCİ YENİ SONRASI ŞİİR:

ENİS BATUR: İlk yazısı 1970’te, ilk kitapları 1973’te yayımlandı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı, Milliyet Gazetesi’nin kültür servisi ve yan yayınlar yöneticiliğini, illiyet Büyük Ansiklopedi’nin ve Dönemli Yayıncılık’ın genel yayın yönetmenliğini yaptı. 1988’den 2004’e kadar Yapı Kredi Yayınları’nda çalıştı. Yazı, Oluşum, MEB, Tan, Gergedan, Şehir, Sanat Dünyamız, Kitaplık, Cogito, Arredemento Dekorasyon, Fol gibi dergilerin hazırlanışında sorumluluklar üstlendi.

UNESCO’nun “Göreme’den İstanbul’a Kültür Mirasımız” kampanyasını yönetti. Çeşitli gazete ve dergilerde 1978-1998 arası düzenli haftalık yazılar yazdı. Yurtdışındaki çeşitli dergilerde ürünleri yayınlandı.

Şiirleriyle Cemal Süreya, Altın Portakal ödüllerini; denemeleriyle TDK ödülünü kazandı.

Şiir

Tuğralar: Lirik Şiirler 1973-1984 (1985)

Perişey (1992) (Cemal Süreya ödülü)

Kanat Hareketleri: Lirik Şiirler 1993-1999 (Altıkırkbeş Yay, 2000) (Zirvedekiler ödülü)

Darb ve Mesel – Arka Şiirler (Altıkırkbeş Yayın: 1995)

Neyin Nesisin Sen (Kırmızı, 2007) (Behçet Necatigil ödülü)

Doğu – Batı Divanı (YKY, 1997)

Doğu – Batı Divanı 2 (Kırmızı, 2007)

Doğu – Batı Divanı 3 (Kırmızı, 2010)

Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı (Altıkırkbeş Yay, 2003)

Yanık Divan (Kırmızı Kedi: 2016)

Nil (1975)

İblise Göre İncil (1979)

Kandil (1981)

Sarnıç (1985)

Koma Provaları (Altıkırkbeş Yay, 1990)

Sütte Ne Çok Kan (Altıkırkbeş Yay, 1998)

Abdal Düşü: Düzyazı Şiirler 1998-2002 (Altıkırkbeş Yay, 2003)

Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları (Oğlak Yay, 1995)

Uç Şiirler (Kırmızı: 2011)

Opera 1 – 4004 (Altıkırkbeş Yayın: 1996) (Altın Portakal ödülü)

Papirüs, Mürekkep, Tüy-Seçme Şiirler (YKY, 2002)

Eros ve Hgades (1973)

Bir Ortaçağ Yalnızlığı (1973)

Ara-Kitab (1976)

Gri Divan (Remzi, 1990)

Eleştiri

Yazının Ucu Yazınsal Denemeler 1976-1993 (YKY:1993)

E/Babil Yazıları (YKY: 1995)

Seyrûsefer Defteri (YKY: 1997)

Aciz Çağ, Faltaşları (YKY: 1998)

Smokinli Berduş: Şiir Yazıları 1974-2000 (YKY: 2001)

İmgeleri Kim Dinler? (YKY: 2004)

Okuma Lambası (Alkım: 2004)

Hurufi Gözüyle Büyü Kutusu, sinema yazıları (2007)

Pervasız Pertavsız (Kırmızı: 2009)

Ölesiye Sanat, yeni faltaşları (Alakarga: 2013)

Son Modernler [Edebiyat üzerine denemeler] (Sel: Şubat 2014)

Yazının Sınır Boyuna Yolculuklar [Edebiyat üzerine denemeler](Sel: Eylül 2014)

Karanlıktan Işık Yontanlar [Sanat üzerine denemeler, 1976-2008] (Sel: 2015)

Öteki Pusula [Sanat ve edebiyat üzerine denemeler] (Sel: 2016)

Şiir Ve İdeoloji (Derinlik, 1979; İkinci basım: Mitos, 1993) Türk Dil Kurumu ödülü

Rabia Hatun, Tuhaf Bir Kıyamet (YKY, 2000)

İlhan Berk: Mağara Ressamı, Sapkın Nakkaş, Namahrem Kalem (YKY, 2000)

Patates (Sel, 2003)

Kulak (Sel, 2009)

Tilki (Notos, 2011)

Söyleşi

Günebakan I: Alternatif: Aydın (Hil Yayın: 1985)

Günebakan II: Saatsız Maarif Takvimi (Ark Yayınları: 1995)

Günebakan III: Türkiye’nin Üçlemi (Papirüs Yayınevi: 1998)

Deneme

Başkalaşımlar I-X (YKY: 1992)

Başkalaşımlar XI-XX (YKY: 2000)

Başkalaşımlar XXI-XXX (Kırmızı: 2009)

Bir Varmış Bir Okmuş: Sözümona Düzmece bir Wilhelm Tell Hikâyesi (Sel Yayıncılık, 2002)

Plati-Bir Ada Denemesi (Sel, Şubat 2006)

Mekik (Norgunk, 2009)

Mumya Köpek (Norgunk, 2011)

Geronimo’nun Ölümü (Sel, 2012)

Yolcu (1996)

Issız Dönme Dolap (YKY, 1998)

Kum Saatından Harfler: Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (YKY, 2001)

Bekçi (Oğlak Yayınları, 2003)

Mazruf (Okuyanus, 2004)

Suya Seng, içbükeyler 2002-2007 (Sel, 2008)

Noksan (Sel, Haziran 2010)

Şehir Meydanında Fıçı Yuvarlamak, içbükeyler 2008-2010 (Kırmızı, Kasım 2012)

Merak Cemiyeti Tutanakları, içbükeyler 2010-2011 (Alakarga, Ocak 2013)

Otuz Kuş Birden Olmak (B/F/S, 1987)

Söz’lük (Düzlem, Mart 1992)

Seyrüsefer Defteri (YKY, 1997)

Öteki Prova (Norgunk, 2007)

Işık (Noktürn, 2013)

Hepsi (Sel, Eylül 2013)

Roman ve Anlatı

Acı Bilgi: Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi (YKY, 2000)

Elma: Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi (Sel Yayıncılık, 2001)

Kravat (Sel Yayıncılık: 2003)

Sır, bir oynaşı (Sel: 2009)

Kitap Evi (Sel: 2014)

Başka Yollar (YKY, 2002)

Mürekkep Zaman (YKY, 2004

Rakım Sıfır, imgelem alıştırmaları 2008-2012 (Kırmızı Kedi, 2012)

Gezi

İstanbul İçin Şehrengiz (YKY: 1994)

Üç İzmir (YKY: 1994)

Ankara Ankara (YKY: 1994)

Kesif (Mitos, 1996)

İki Deniz Arası Siyah Topraklar (YKY, 1997; Remzi, 2014)

Amerika Büyük Bir Şaka Sevgili Frank, Ama Ona Ne Kadar Gülebiliriz? (YKY, 1999)

Şehr’enis (Literatür, Nisan 2002)

İki Deniz Arası Siyah Topraklar ve Kesif ve ¿ (YKY, 2002)

Paris, ecekent (YKY, 2003; Remzi, 2012)

Bulutlardan Yontma Kayalar, bir bretagne gezisi (Alkım, 2005)

Siyah Sert Berlin (Remzi, 2013)

Ziyaretler Kitabı (Kırmızı Kedi, 2013)

Pasaport Damgaları (Kırmızı, 2008

Ada Defterleri (Kırmızı, 2008)

Antoloji

Kara Mizah Antolojisi (Hil Yayın, 1987; Sel, 2005)

Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi (Dönemli Yay, 1988)

Ahmet Hamdi Tanpınar / Seçmeler (YKY, 1992)

Gütenberg Gökadasına Gezi (YKY, 1992)

Unutulmuş Şiirler Antolojisi (YKY, 1994)

Modernizmin Serüveni: Bir “Temel Metinler” Seçkisi 1840-1990 (YKY, 1997)

Avrupa Güneşinin Doğduğu Yere Yolculuk (Turkcell, 2001)

Beş Kıtada Türk Seyyahları (Turkcell, 2002)

Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap (YKY: 2003)

Rönesansın Serüveni (YKY, 2005; Sel, 2016)

CAHİT ZARİFOĞLU: Rasim Özdenören, Erdem Beyazıt, Alaeddin Özdenören’le beraber Mavera dergisini kurdu. Cahit Zarifoğlu’na şiiri için elverişli bir dilin kapısını açan İkinci Yeni şairleri olmuş, kişiliği üzerinde belirleyici rolü Necip Fazıl Kısakürek ve Sezai Karakoç oynamıştır. Şiir tekniği bakımından belli bir şaire bağlanamayacak olan Zarifoğlu daha ilk şiirlerinde kendi sesini bulmuş, kendi kuşağı içinde şiirde yapı sorununu en iyi kavramış bir şair olarak görülmüştür. Nitekim ölümünün ardından yazılan bazı yazılarda “bir gün keşfedilecek özel bir ada” diye nitelenmiştir. İlk kitabı İşaret Çocukları’nda yer alan şiirlere çevresindeki tabiat öğeleri, hayatta gözlediği her türlü canlılık belirtisi, kımıldanış ve kıpırtı, mâsumluğun birer simgesi olan su, ağaç, anne, çocuk vb. şaire verdiği hayret duygusuyla girer. Bu özellikleriyle şiirleri, yaşamaya dayanak olan yeni bir hikmetin arandığı, yer yer de hikmet özlerinin yakalandığı şiirler olarak değerlendirilir. Şiirinde ve sanatındaki içsellik boyutunda Alman şiiriyle ve Rainer Marie Rilke ile kesişir. Yer yer ilk kitabında görülen “tahkiye”, ikinci şiir kitabı Yedi Güzel Adam’ın destansı bir tona bürünen dili içinde belirgin hale gelir. Bu şiirlerdeki iri ve adaleli erkek figürü estetik bir halde şekillenir. Onun sanatında fiziksel irilik seçkinlik, mânevî güç, aşk gibi içe ait değerlerin de bir ifadesidir. Menziller’de başlangıçtaki psikolojik yoğunluğun kısmen gevşeyerek rahatladığı şiirleri yer almaktadır. Son şiir kitabı Korku ve Yakarış’ta şairin özlü bir söyleyişe ulaştığı, ilk şiirlerindeki içselliğin toplumsal sorumluluk boyutuyla da birleşen mânevî bir kıvama kavuştuğu görülür.

Eserleri. Şiir: İşaret Çocukları (1967); Yedi Güzel Adam (1973); Menziller (1977); Korku ve Yakarış (1986); Şiirler (1989; burada daha önce kitaplaşmış olanlarla hiçbir kitabına girmemiş şiirleri bir araya getirilmiştir). Hikâye: İns (1974); Hikâyeler (1996; İns’teki hikâyelerle daha önce kitaplarına girmemiş bazı hikâyelerinden oluşmaktadır). Roman: Savaş Ritimleri (1985); Romanlar (1991; Savaş Ritimleri’ni ve yazarın sağlığında yayımlayamadığı Anne romanını içermektedir). Deneme: Bir Değirmendir Bu Dünya (1986); Zengin Hayaller Peşinde (1999); Çocuk Edebiyatı: Serçekuş (uzun hikâye, 1983); Ağaçkakanlar (roman, 1983); Katıraslan (uzun hikâye, 1983); Yürek Dede ile Padişah (masal, 1987); Motorlukuş (uzun hikâye, İstanbul 1987); Küçük Şehzade (masal, 1987); Gülücük (şiir, 1989); Kuşların Dili (Mantıku’t-tayr’dan hareketle yazılmış hikâyeler, İstanbul 1989); Ağaç Okul (şiir, 1990); Çocuklarımızla Atlara Biniyorduk (toplu çocuk kitapları, İstanbul 2006). Mektup: Okuyucularla (İstanbul 2009); Mektuplar (İstanbul 2010). Bunların dışında günlüklerini Yaşamak (1980), konuşmalarını Konuşmalar (ts.) adlı eserinde toplamış, Sütçü İmam adıyla bir tiyatro eseri yazmıştır (1987). Eserleri ölümünden sonra “Cahit Zarifoğlu / Bütün Eserleri” başlığı altında külliyat halinde çıkmıştır.

ERDEM BEYAZIT: Erdem Bayazıt’ın şiirindeki anlam ilk olarak doğa etrafında öbekleşir. İçinde bir naiflik de taşıyan bu şiirler başlangıçta yüksek perdeli bir ses tonuyla konuşur; güneş, dağ, deniz gibi iri cüsseli imgelere yaslanır. Kitleler önünde seslendirilmeye yatkındır. Bazı imgeler ise savaş metaforu etrafında bir araya getirilmeye uygundur. Ancak bu şiirlerdeki savaş ve baş kaldırı poetik bir karakter taşır. Daha sonraki şiirlerinde bütün kabarmalar, fırtınalar, boğuşmalar Allah’ı anışta, kalbin ritminin evrendeki büyük ritimle buluşmasında anlamını bulur ve yatışır. Dışa doğru atılma ve yükselme arzuları içe doğru bir derinleşmeye evrilir. Şiir bir çeşit duaya dönüşür: “Birden her yerde her şeyde içimizde kımıldayan / Yürek vuruşlarıyla beliren zikir / Yeri ve göğü ve damarları dolduran / Ondan başka her şey yok olan yalan olan / rahman / ve rahim olan.”

Türkiye Yazarlar Birliği tarafından İpek Yolundan Afganistan’a adlı eserine basın ödülü (1982), Risaleler adlı kitabına şiir ödülü (1987) verilmiştir. 2003’te Strasburg’da yapılan Türkçe’nin V. Uluslararası Şiir Şöleni’nde Yahya Kemal büyük ödülünü almıştır. Hakkında Yedi İklim dergisi bir özel sayı çıkarmış (Şubat-Mart 2008), Murat Turna tarafından yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (İstanbul 2004). Bazı şiirleri Mevlüt Ceylan tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir. Bayazıt’ın şiirleri Sebep Ey (Ankara 1973, 1979), Risaleler (İstanbul 1987), Şiirler (İstanbul 1992, 2014), Gelecek Zaman Risalesi (toplu şiirler) (İstanbul 1998) adlı kitaplarda toplanmıştır.

RASİM ÖZDENÖREN: Türk edebiyatında adını duyurmaya başladığı yıllarda; köy romancılığının etkisi azalmaya, varoluşçu yazarların etkisiyse artmaya başlamıştı. Dönemin eserlerinde rastlanan ağırlıklı Batılı anlayışın aksine Özdenören, öykülerini çocukluğundan itibaren Anadolu’nun köy ve kasabalarında edindiği izlenimlerden yararlanarak ayrıntılı betimlemelerle ve insanın evrensel yanlarını öne çıkararak yazmıştır.

İlk gençlik yıllarından itibaren edebiyata ilgili bir arkadaş grubuna dahil olan Özdenören, bu grubun içinde sonraki yıllarda şekillenecek edebî kişiliği için önemli bir zemin bulmuştur. Özdenören’in okumaları ve edebî ilgileri büyük oranda bu arkadaş grubunda şekillenmeye başlamış; sonraki yıllarda tanıştığı Sezai Karakoç’un etkisiyle de bir bütünlük kazanmıştır.

Özdenören’in Amerika’da iki yıla yakın bir süre kalarak çağdaş dünyanın önemli merkezlerinden birini tanıması, eserlerine olumlu şekilde yansımıştır. Öykülerinde yerli olmak nedir, bu nasıl gerçekleştirilir, sorularına cevap aramış; hikâyelerinin kahramanlarını, gerçek hayattan almaya çalışmıştır.

İslami kimliğiyle tanınan bir öykücü olmasına rağmen eserlerinde, inandığı şeyleri okuyucusuna dayatmamaya özen göstermiş; vermek istediği mesajı öyküyü zara vermeden, akışı ve yapıyı bozmadan anlatmaya çalışmıştır. Anlatımında dili ustalıkla kullanmış; yer yer şiirsel ifadelere de yer vermiştir.

Çok Sesli Bir Ölüm ve Çözülme adlı hikâyeleri, televizyon filmlerine uyarlanmış; bunlardan ilki, Uluslararası Prag Televizyon Filmleri Yarışması’nda jüri özel ödülünü almıştır.

Eserleri

Ödülleri

T.C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü (2015)

Necip Fazıl Kısakürek Saygı Ödülü (2016)

İSMET ÖZEL: 1963’ten itibaren şiirleri yayımlanmaya başladı. 1974’te düşünsel ve ruhsal bir değişim yaşayarak yazı hayatına İslami düşünce çerçevesinde devam etti. Uzun yıllar çeşitli gazetelerde köşe yazarlığı yaptı. 2005’te Türkiye Yazarlar Birliği deneme ve üstün hizmet ödülünü kazandı. 9 şiir, 22 deneme, söyleşi, mektup ve 5 çeviri kitabına imza attı.

1978 yılında kaleme aldığı Üç Mesele (Teknik, Medeniyet, Yabancılaşma) en önemli kitaplarından biridir. 2007 yılında kurulan İstiklal Marşı Derneği’nin kurucusudur.

Eserleri:

Şiir

Geceleyin Bir Koşu (1966)

Evet İsyan (1969)

Cinayetler Kitabı (1975)

Şiirler 1962-74 (1980)

Şiir Kitabı (1982)

Celladıma Gülümserken (1984)

Erbain (1987)

Bir Yusuf Masalı (2000)

Of Not Being A Jew (2005)

Of Not Being A Jew -İlaveler ve Vaat Edilmiş Bir Şiir- (2008)

Of Not Being A Jew (2011)

Deneme, Söyleşi, Mektup

Üç Mesele (1978),

Şiir Okuma Kılavuzu (1980)

Zor Zamanda Konuşmak(1984)

Taşları Yemek Yasak (1985)

Bakanlar ve Görenler (1985)

Faydasız Yazılar (1986)

İrtica Elden Gidiyor (1986)

Surat Asmak Hakkımız (1987)

Tehdit Değil Teklif (1987)

Waldo Sen Neden Burada Değilsin? (1988)

Sorulunca Söylenen (2000)

Cuma Mektupları (1-10)(1995-2004)

Tahrir Vazifeleri

Neyi Kaybettiğini Hatırla(1994)

Ve’l-Asr

Bilinç Bile İlginç

Genç Bir Şairden Genç Bir Şaire Mektuplar (1995),

Tavşanın Randevusu(1996)

Kırk Hadis(2004)

Henry Sen Neden Buradasın? 1-2 (2004)

Kalın Türk (2006)

Çenebazlık (2006)

Şairin Devriye Nöbeti 1 – Tok Kurda Puslu Hava

Şairin Devriye Nöbeti 2 – Bileşenleriyle Basit

Şairin Devriye Nöbeti 3 – Neredeyizim

Şairin Devriye Nöbeti 4 – Ebruli Külah

Şairin Devriye Nöbeti 5 – Evet mi Hayır mı? Sınıf Savaşı Evet, Milli Mücadele Hayır

Şairin Devriye Nöbeti 6 – Allah’ın Emri Zaid/Plus Peygamberin Kavli

Şairin Devriye Nöbeti 7 – Evlenseydik Boşanacaktık

Şairin Devriye Nöbeti 8 – Hayatın Manası Versus Manalı Bir Hayat

Şairin Devriye Nöbeti 9 – Karz-ı Hasen

Şairin Devriye Nöbeti 10 – Siper Beden

Şairin Devriye Nöbeti 11 – Muvazzaf

Şairin Devriye Nöbeti 12 – Başbaş Başbaşa Başabaş

Desem Öldürürler Demesem Öldüm

Bir Akşam Gezintisi Değil, Bir İstiklâl Yürüyüşü – 1

Bir Akşam Gezintisi Değil, Bir İstiklâl Yürüyüşü – 2

Çeviri

Siyasi Felsefenin Büyük Düşünürleri – William Ebenstein

Gariplerin Kitabı – Ian Dallas

Osmanlı İmparatorluğu ve İslami Gelenek – Norman Itzkowitz

Bilim Kutsal Bir İnektir – Anthony Standen

Cihad- Bir Temel Tasarım – Abdülkadir Es-Sufi