ÂŞIK EDEBİYATI SANATÇILARI
Halk Edebiyatı, İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı döneminden başlayarak günümüze kadar varlığını sürdürmüş bir edebiyattır.
Bu edebiyatın İslamiyet öncesi dönemde yaşamış bilinen ilk şairi Aprınçur Tigin’dir.
16. YY.
Köroğlu
*Halk şairleri arasında kavganın ve özgürlüğün sembolüdür.
*III. Murat döneminde Osmanlı ordusuyla İran savaşlarına katılmıştır.
*Bolu Beyi’nden babasının intikamını almak için dağlara çıkmış, yiğitlik ve iyilikseverliği ile destanlaşmıştır.
*Köroğlu destanına göre asıl adı Ruşen Ali’dir. Yiğit bir kahramandır.
*Şiirlerinde coşkun bir söyleyiş, yalın bir dil kullanmıştır.
*Aşk, doğa sevgisi, yiğitlik,dostluk konularını işlemiştir.
*Şiirlerinde din ve tasavvuf konularını işlememiş, genellikle aşk konusunu
işlemiştir.
ÖKSÜZ DEDE (ÖKSÜZ ÂŞIK)
*Yeniçeri şairlerindendir.
*III. Murat’ın İran seferleri ile ilgili şiirlerinden 16. yüzyılın sonlarında yaşamış olduğu anlaşılmaktadır.
*Şiirleri tasavvuf yüklü bir lirizme sahiptir.
17. YY.
KAYIKÇI KUL MUSTAFA
*Yeniçeri şairlerindendir. *Dönemin önemli olayları ile ilgili şiirler söylemiştir.
*Bağdat kuşatmasında ölen Genç Osman adında bir yiğit üzerine söylediği destan ile ünlüdür.
*Sade, doğal,içten bir dili vardır. *Pek çok şiiri tarihi belge niteliği taşır.
*Şiirleri yeniçeriler arasında çok meşhur olmuştur.
Karacaoğlan
*Güney Anadolu’da, Toroslu Türkmen aşiretleri arasında yaşamıştır.
*Anadolunun bütün yörelerini dolaşmıştır. *Aşk şairidir.
*Aşk dışında şiirlerinde tabiat, gurbet, sıla özlemi, ölüm de yer alır.
*Şiirlerinde hayalden çok gerçeğe rastlanır.
*Türkü, koşma, semai, varsağı,destan türlerinde şiirler söylemiştir. Genellikle 11’li, 8’li hece ölçüsü ve yarım kafiye kullanmıştır.
*Şiirleri mahalli kelimeler ve deyimler yönünden çok zengindir.
*Şiirlerinde açık, anlaşılır, içli ve özlü bir söyleyişi vardır.
Âşık Ömer
*Medrese eğitimi almıştır. *İlk şiirlerini aruzla ve Âdlî mahlasıyla yazmıştır.
*Çok seyahat etmiştir ve gittiği yerlerden koşma ve güzellemelerinde söz etmiştir.
*Heceyle yazdığı destan ve koşmalarında halk dilini kullansa da divan şiirinden gelen kalıplaşmış sözlere de yer vermiştir.
*Âşık tarzının divan şiirinden etkilenmesine, bu edebiyatın dil ve üslup özelliklerinin âşıklar arasında yaygınlaşmasına neden olmuştur.
Kâtibî
*Yeniçeri şairlerdendir. *Bağdat ve İran seferleriyle ilgili şiirleri vardır.
*Heceyle ve aruzla yazdığı şiirleri vardır.
*Sözcük seçiminde, sağlam kafiyeler bulmada, cinas düşürmede Gevheri ve Aşık Ömer kadar iyidir.
*Gevheri birkaç şiirinde ondan “üstat” olarak söz etmiştir.
Kuloğlu
*Yeniçeri şairlerindendir. *IV. Murat için söylediği şiirler onun bu hükümdara oldukça yakın olduğunu gösterir.
*Şiirlerinde aşk,yiğitlik, hikmet temalarını işlemiştir. *Gevheri’yi etkileyecek nitelikte lirik,epik şiirler söylemiştir.
18. YY.
Gevherî
*İyi bir eğitim almıştır. *Heceyi ve aruzu başarılı bir şekilde kullanmıştır.
*Aruzla yazdığı şiirlerdeki bazı yabancı sözcükleri, heceyle yazdığı şiirlerde kullanmıştır.
*Musiki ile de ilgilenmiş, besteler yapmış, kendi adıyla anılan bir makam bulmuştur.
*Tasavvufa yönelmemiş, sosyal konulardan çok bireysel konuları işlemiştir.
*Heceyle yazdığı şiirlerinde konuşma dilini kullanmış, halktan aldığı hayalleri, deyiş ve mecazları kullanmıştır.
Dertlî
*Çocukluğunda çobanlık yapan şair, babası ölünce sürüsünü ağaya kaptırmış ve gurbete çıkmıştır.
*Aslında mahlası Lütfi’dir ancak çileli bir yaşam sürdüğü için Dertli mahlasını kullanmıştır.
*Hem heceyi hem aruzu kullanmıştır.
*Bektaşi nefesleri de söylemiştir. En iyi şiirleri semaileri ve koşmaları arasındadır.
19. YY.
Dadaloğlu
*Toroslarda göçebe olarak yaşayan Avşar Türkmenlerindendir.
*Kahramanlık şiirleri ile Köroğlu’na, aşk şiirleri ile Karacaoğlan’a benzer.
*Divan şiirinden etkilenmemiştir.
*Yalın ve içten bir söyleyişi, lirik ve epik bir anlatımı vardır.
*En başarılı olduğu şiirleri koçaklamaları arasındadır.
*Şiirlerinde Avşar Türkmenlerinin mücadele içinde geçen hayatlarını anlatmıştır.
Bayburtlu Zihnî
*İyi bir eğitim görmüştür. *Divan-ı Hümayun katipliği yapmıştır.
*Hem heceyi hem aruzu kullanmıştır. *Şiirlerinde farklı üsluplar kullanmıştır.
*Heceyle yazdığı şiirlerinde de genellikle ağır bir dil kullanmıştır.
*Şiirlerinde genelde memleket hasretini işlemiştir. *Gezgin bir şairdir.
*Tasavvuf şiirine ağırlık vermiş, şiirlerinde ağır bir dil kullanmıştır.
*Divan şairlerinden etkilenmiştir. *En iyi şiirleri koşmaları ve semaileri arasındadır.
Everekli Seyranî
*Tekke şairleri arasında da adı anılmaktadır.
*Hem hece hem aruzla yazdığı şiirleri vardır.
*En iyi şiirleri koşma,semai,destan, nefes ve devriyeleri arasındadır.
*Sosyal olayları sert bir dille hicvetmiştir.
Âşık Şenlik
*Saz şiirinde Anadolu ve Azeri geleneklerini birleştirmiştir.
*Anadolu saz şiirinde ve hikâye sınıflandırma geleneğinde yenilikler yapmıştır.
*Badeli âşıklardandır. *Muamma, koşma ve atışmalarda ustadır.
*İslamî kavramları,tamlama ve nükteleri şiirde ustaca kullanmıştır.
*Sümmani ile atışmaları ünlüdür.
Ruhsâtî
*Bektaşi tarikatına mensuptur. *Hem hece hem aruzla şiirler yazmıştır.
*Tasavvufla ilgili ahlaki, didaktik manzumeleri ve koşmaları önemlidir.
*Şiirlerinde Orta Anadolu ağızlarını kullanmış, şiirlerini içli bir dille söylemiştir.
*Düzgün ve yeni kafiyeler kullanmıştır.
Kağızmanlı Hıfzî
*Medrese eğitimi görmüştür.
*Koşma,semai,destan türlerinde şiirler söylemiştir.
*Şiirlerinin en ünlüsü genç yaşta ölen amcasının kızı Ziyade için yazdığı ağıttır.
*Gerçekçi bir söyleyişi, yalın bir dili vardır. *Şiirlerinde yaşadığı olayları ve tabiatı konu edinmiştir.
Bayburtlu Celâlî
*Medrese eğitimi görmüştür.
*Eşinin kundakta bir bebek bırakarak vefat etmesi üzerine söylediği ağıt ünlüdür.
*Destanları ve mizahi şiirleri önemlidir.
*Batakçı Destanı, Kalaust Destanı ünlü destanlarındandır.
Sümmanî
*Rivayete göre Bedahşan Emiri’nin kızı G
*Didaktik şiirlerinin yanında doğa, özlem, aşk konulu şiirleri daha çok ilgi görmüştür.
Abdurrahim Karakoç
*Hece ölçüsünü ustalıkla kullanmıştır. *Sosyal konuları, İslam’ı, gurbeti şiirleri işlemiştir.
*Serbest tarzda söylediği şiirler de vardır.
*Şiirlerinde halk diline ait kelime ve deyimler, şive taklitleri görülür. *Taşlamaları da ünlüdür.
*Şiir kitapları:
Hasan’a Mektuplar Gökçekimi
El Kulakta Gerdanlık
Vur Emri Parmak İzi
Kan Yazısı Yasaklı Rüyalar
Suları Islatamadım Akıl Karaya Vurdu
Beşinci Mevsim Dosta Doğru
Deneme:
Çobandan Mektuplar
Şeref Taşlıova
*Binden fazla şiiri ve tasnif ettiği birçok halk hikâyesi vardır.
*İki yüzden fazla makamı bilmektedir.
*Çeşitli festival ve yarışmalarda çok sayıda birinciliği vardır.
*UNESCO tarafından “yaşayan insan hazinesi” seçilmiştir.
Murat Çobanoğlu
*Kars’ta aşıklar kahvesi vardır. *Babası, Kars’ın usta aşıklarından Gülistan’dır.
*Üç bine yakın şiiri ve ünlü âşıklarla atışmaları vardır.
Âşık Mahzunî Şerif
*Halk şairi ve bestecidir. *Bektaşî kültürünün dünyaya tanıtılmasında önemli bir yeri vardır.
Âşık Feymani
*Adana’da çiftçilik yapmaktadır. *Hem saz çalan hem de şiirler yazan bir halk şairidir.
*Tasavvuf şiirleri de yazmıştır.
*Ahu Gözlüm isimli şiir kitabı “Halk Şairleri Arası Eser Yarışması”nda mansiyon ödülü almıştır.